We denken in woorden, communiceren met woorden, oordelen met woorden, prijzen met woorden...

Woorden zijn cruciaal voor de manier waarop we de wereld om ons heen en onze gevoelens begrijpen. Daarbij zijn woorden en talen krachtige hulpmiddelen. Ze kunnen ons helpen onze realiteit te navigeren, te begrijpen en samen met onze medemens te creëren. Hoe zit dat precies?

Als we, bijvoorbeeld, het woord 'leider' nemen, dan roept dat onmiddellijk een bepaalde voorstelling bij ons op, ik wed die van een man of een vrouw die waarschijnlijk een pak of mantelpak draagt en die belangrijke dingen doet. Klopt dat?

We gaan er doorgaans van uit dat een bepaald woord bij iedereen hetzelfde beeld oproept. Wat we vaak vergeten, is dat er een verhaal vastzit aan de voorstellingen die we verbinden aan de woorden die we gebruiken: de geschiedenis van onze eigen ervaringen met dat woord en de geschiedenis van de cultuur waarin we zijn opgegroeid. Om het concreter te maken: mijn beeld van een leider is misschien (zonder me daarvan volledig bewust te zijn of te weten waarom dat zo is) dat van een man met licht grijzend haar en een strenge, belangrijke uitstraling. Maar jouw beeld van een leider is misschien dat van een lachend of tierend persoon die een beweging voor sociale rechtvaardigheid leidt. We kunnen beiden 'gelijk' hebben, omdat onze voorstellingen beide gevormd zijn door de beelden van leiders die we om ons heen hebben gezien en die indruk op ons hebben gemaakt.

So far, so good. Misschien haal je je schouders op en denk je: nou en?

Maar houd even vol, jij en ik zijn namelijk samen bezig een paar basisfacettten van het sociaal constructionisme te ontdekken. Als je verder leest, bekijk je de wereld misschien met andere ogen.

Oké, wat is sociaal constructionisme dan?

Dat is het idee dat jij en ik de werkelijkheid op een sociale manier creëren, door middel van taal en conversatie. Het gaat om het idee dat onze eigen werkelijkheid subjectief is, en niet objectief. Met andere woorden: jouw werkelijkheid kan heel anders zijn dan die van mij, ook al leven we in dezelfde tijd op dezelfde planeet. Dit is een van de basisprincipes van Appreciative Inquiry (waarderend onderzoeken), een manier van kijken en doen waarover ik je straks meer zal vertellen. Maar laten we eerst eens stap voor stap kijken naar het idee van sociaal constructionisme.

Als we wat langer stilstaan bij het eerdere voorbeeld van het woord 'leider' en de verschillende beelden die dat bij ons oproept, dan realiseren we ons dat zowel jouw als mijn beeld voortkomt uit onze ervaringen. Niet alleen de ervaringen die wij zelf hebben gehad met mensen die 'leiders' werden genoemd, maar ook de ervaringen van de generaties vóór ons en hun idee over wat een leider is. Als onze ouders en grootouders mannen vaker leiders noemden dan vrouwen, als de media witte mensen vaker presenteerden als leiders dan zwarte mensen, dan is de kans vrij groot dat ik een witte man eerder als leider aanzie dan een zwart persoon. Onze geest legt snelle verbanden op basis van patronen die in het verleden goed hebben gewerkt, en wil ons helpen energie te besparen door een bepaalde combinatie van eigenschappen te verbinden met de voorstelling van een 'leider'. De logica van onze mentale automatische piloot is daarbij: hoe minder we over bepaalde woorden hoeven na te denken, hoe meer tijd en energie we overhouden voor belangrijke zaken. Het gevaar is alleen dat we dan in een kringetje kunnen blijven ronddraaien en onze tijd kunnen blijven besteden aan zaken die niet meer bij deze tijd passen. De wereld verandert namelijk snel. En daarmee ook de paradigma's waarmee we leven.

In zijn boek uit 1962 "De structuur van wetenschappelijke revoluties" (pp. 54.) schrijft Thomas Kuhn: „Paradigmaverschuivingen ontstaan als het dominante paradigma waarop de normale wetenschap zich baseert, niet meer strookt met nieuwe verschijnselen, waardoor de aanname van een nieuwe theorie of een nieuw paradigma bevorderd wordt.” Hoewel hij deze definitie uitdrukkelijk in een wetenschappelijke context plaatst, zie jij vast, net als ik, de overeenkomsten met wat er op allerlei gebieden om ons heen gebeurt. Om er maar een te noemen: het verdwijnen van traditionele hiërarchieën en de daarmee samenhangende uitdagingen wat betreft het samen leven en werken (ik noem de trefwoorden diversiteit, gelijkheid en inclusie) zowel in organisaties als samenlevingen in het algemeen.

Wat heeft dat te maken met woorden en taal?

Laten we nog eens naar de kern van de definitie van sociaal contructionisme kijken vanuit het perspectief van Appreciative Inquiry. Er staat: we creëren de werkelijkheid op een sociale manier door middel van taal en conversatie. We zijn dus niet gedoemd om vast te blijven houden aan voorstellingen die niet meer van deze tijd zijn. Als we ons bewust worden van onze voorstellingen, de beelden die we in gedachten in verband brengen met bepaalde woorden of combinaties van woorden, kunnen we ze ook veranderen. We zijn in staat onze subjectieve werkelijheid te creëren, door middel van de taal die we gebruiken en de gesprekken die we voeren.

Sta eens stil bij de taal die je gebruikt en bij de vraag of die past bij de wereld waarin jij wilt leven. Dienen je eigen taalgebruik en de bedrijfstaal die jij en je collega's gebruiken de doelen die je wilt bereiken? Dienen ze de identiteit (van jezelf en van de onderneming) die je nastreeft? Of roepen bepaalde woorden en de beelden die je daaraan verbindt gevoelens van ongemak op? Ik nodig je uit te onderzoeken waar jouw voorstellingen vandaan komen en ze eventueel bij te stellen ten dienste van de paradigmaverschuiving die je samen tot stand wilt brengen. Dat zou wel eens de beste investering kunnen zijn die je in lange tijd gedaan hebt.

Voordat we afsluiten...

… vertel ik je iets over Appreciative Inquiry, de methode die ik eerder al noemde. Heel in het kort helpt Appreciative Inquiry jou, je organisatie en je klanten bewustzijn te creëren en de verandering door te voeren die je nastreeft. De methode richt zich daarbij op twee dingen:

• de sterke punten, de succesverhalen en het potentieel die nu al in jouw systeem aanwezig zijn;
• en de kracht van je verbeelding die je helpt (samen met anderen) een toekomst te creëren die de moeite waard is om in te leven.

Het helpt je alle positieve energie, vertrouwen en connecties te bundelen die je nodig hebt om de soms zware veranderprocessen te doorstaan en een positieve, aansprekende toekomst te creëren. (Bijvoorbeeld een toekomst in jouw organisatie waarin leiders, ongeacht hun huidskleur of seksuele geaardheid, ons helpen het paradigma te veranderen.)

Als je meer wilt weten over hoe woorden onze wereld maken en hoe je Appreciative Inquiry kunt gebruiken om paradigma's te veranderen binnen jouw organisaties, volg dan op 20 juli om 11 uur CET onze gratis webinar!

‍